Τα πασχαλινά έθιμα που κράτησαν στον χρόνο

Στην Κέρκυρα εκτοξεύουν κανάτια, στη Χίο επιδίδονται σε ρουκετοπόλεμο, στην Καλαμάτα σε σαϊτοπόλεμο, στο Κιλκίς σε αβγομαχίες, ενώ στο Λεωνίδιο πετάνε στον ουρανό δεκάδες πολύχρωμα αερόστατα.

Αυτά, όπως και πολλά άλλα λαϊκά δρώμενα αναπαράστασης θανάτου – Ανάστασης, όπως ο Ζαφείρης στην Ηπειρο, οι τελετουργικοί χοροί του Πάσχα και του Αγίου Γεωργίου, οι κούνιες, οι επισκέψεις με όργανα στους τάφους, αναβιώνουν το Πάσχα σε κάθε γωνιά της χώρας, χάρη στη μέριμνα των πιστών να διατηρηθούν ζωντανά στον χρόνο.

Λεωνίδιο: «Καρναβάλι στην Πάτρα και Πάσχα στο Λεωνίδιο» συνήθιζε να λέει ο χρονογράφος και θεατρικός συγγραφέας Δημήτρης Ψαθάς. Και όχι άδικα. Στο Λεωνίδιο της Αρκαδίας, το βράδυ της Ανάστασης το παραδοσιακό έθιμο της ανύψωσης των αερόστατων μαγεύει μικρούς και μεγάλους. Οι ενορίες της περιοχής συναγωνίζονται για το ποια θα καταφέρει να «αφήσει» στον ουρανό τα περισσότερα. Για να κατασκευαστούν τα εντυπωσιακά αυτά αερόστατα, ωστόσο, απαιτούνται μεράκι και πολύς χρόνος. Ετσι οι ντόπιοι μέρες πριν εργάζονται πυρετωδώς για να τα φτιάξουν από πανί ποτισμένο με λάδι και λίγο πετρέλαιο. Το έθιμο, σύμφωνα με τους παλαιότερους, φαίνεται να ξεκίνησε περίπου το 1910-1915.

Χίος: Ρίζες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έχει και το έθιμο του ρουκετόπολεμου στους Βροντάδες Χίου που λαμβάνει χώρα την Ανάσταση. Δύο «αντίπαλες» ενορίες (του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής) ξεκινούν ρουκετοπόλεμο με στόχο η μία να χτυπήσει το καμπαναριό της άλλης.

Οι ρουκέτες είναι ξύλινα ραβδιά γεμισμένα με μίγμα που περιλαμβάνει πυρίτιδα. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, παλαιότερα οι ρίψεις γίνονταν με πραγματικά κανόνια, αλλά οι οθωμανικές αρχές απαγόρευσαν τη χρήση τους το 1889.

 

Ανδρος: Το απόγευμα της Κυριακής, στο χωριό Στενιές, η ατμόσφαιρα μυρίζει μπαρούτι… Οι καραβοκύρηδες έχουν εφοδιαστεί με πολλά βεγγαλικά και κροτίδες κι όταν δίνεται το σύνθημα, τα «μάσκουλα», όπως λέγονται, σκάνε με εκκωφαντικό θόρυβο. Στην Παλαιόπολη, στο Κόρθι, στο Συνετί και σε άλλα χωριά παίζουν στον δρόμο τα «τσούνια». Ενα παραδοσιακό παιχνίδι, που μοιάζει με το μπόουλινγκ.

 

Καλαμάτα: Το Πάσχα, τα «μπουλούκια», όπως ονομάζονται οι ομάδες των σαϊτολόγων, με σαΐτες από χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους μπαρούτι, αρχίζουν την εκτόξευση μπροστά στο πλήθος που παρακολουθεί. Μάλιστα, το συγκεκριμένο έθιμο λέγεται πως αναφέρεται στην εφευρετικότητα των Ελλήνων και τον ηρωισμό τους επί Τουρκοκρατίας.

Εκτός από την Καλαμάτα, αναβιώνει στη Μεσσήνη και την Αιθαία.

 

Μονεμβασιά: Το κάψιμο του Ιούδα, ενός ανθρώπινου ομοιώματος από ξύλα και άχυρα, µέσα στο οποίο υπάρχουν εκρηκτικά, γίνεται ανήμερα το Πάσχα στον περίβολο της εκκλησίας του Ελκόµενου Χριστού. Μόλις η φωτιά ανάψει, αρχίζει το πανόραμα των βεγγαλικών.

 

Υδρα: Το κάψιμο του Ιούδα απαντάται και στο πανέμορφο νησί του Αργασαρωνικού. Την Κυριακή του Πάσχα, στο λιμάνι, άνδρες ντυμένοι μπουρλοτιέρηδες βάζουν φωτιά στο ομοίωμά του. Για την ιστορία, όλες οι ενορίες της Υδρας τελούσαν το έθιμο. Ο ανταγωνισμός ήταν μεγάλος και μάλιστα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας οι εκκλησίες έβγαζαν δίσκο προκειμένου να καλυφθούν τα έξοδα για το έθιμο. Η προετοιμασία για την κατασκευή του Ιούδα άρχιζε μέρες πριν. Τον φτιάχνανε στο μπόι σωστού άνδρα, τον ντύνανε απ’ έξω με εβραϊκά ρούχα και τον παραγεμίζανε με άχυρα μέσα στα οποία βάζανε στρακαστρούκες και ρουκέτες για να γίνει μεγάλο βουητό.

 

Ρόδος: Εδώ αναβιώνει το έθιμο των «καλαφουνών». Οι ανύπαντροι νέοι άνδρες μαζεύουν ξύλα για να κατασκευάσουν θεόρατες συστάδες από κούτσουρα, τους καλαφουνούς. Σύμφωνα με την παράδοση οι καλαφουνοί πρέπει να παραμείνουν αναμμένοι μέχρι την Κυριακή του Πάσχα, γι’ αυτό ανατροφοδοτούνται διαρκώς με νέα ξύλα. Το έθιμο απολήγει στο κάψιμο του Ιούδα, στον οποίο βάζουν φωτιά οι άντρες που πρόκειται να παντρευτούν. Τα χωριά επίσης συναγωνίζονται και στο μέγεθος του καλαφουνού τους, ο οποίος μπορεί να φτάνει και τα 20-30 μέτρα.

 

Ηπειρος: Σε πολλά μέρη της Ηπείρου, την Κυριακή του Πάσχα αναβιώνει το έθιμο του «Νεκρού Ζαφείρη». Ενα παιδί, έχοντας τον ρόλο του Ζαφείρη, παριστάνει τον νεκρό.

Τα υπόλοιπα παιδιά τον στολίζουν με λουλούδια και τον μοιρολογούν. «Σήκω, Ζαφείρη, σήκω!» τού φωνάζουν, μέχρι που ο «νεκρός» ανασταίνεται και αρχίζει να τα κυνηγά. Ο πρώτος που θα πιάσει ο αναστημένος Ζαφείρης θα είναι ο «νεκρός» της επόμενης χρονιάς.

 

Κύθνος: Οι ντόπιοι έχουν το έθιμο της «κούνιας». Την Κυριακή του Πάσχα στην κεντρική πλατεία του χωριού στήνεται μία κούνια στην οποία κουνιούνται εναλλάξ αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Οποιο αγόρι κουνήσει ένα κορίτσι και το αντίθετο, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο.

 

Βόνιτσα: Καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας οι «αγρυπνιστές» συγκεντρώνονται κάθε βράδυ πίσω από το ιερό του ναού των Αγίων Αποστόλων και βάζουν φωτιά σε σωρό από ξύλα, τραγουδώντας άσματα που έχουν να κάνουν με το θείο δράμα, αλλά και τα κοινωνικά δρώμενα.

 

Αράχωβα: Ανήμερα το Πάσχα ξεκινά η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου, την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φτάνουν στον λόφο. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας.

 

Κιλκίς – Πιερία: Τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα στην Καστανούσσα Κιλκίς και στον Ανω Αγιο Ιωάννη Πιερίας, οι αβγομάχοι παίρνουν θέσεις, έχοντας στη «φαρέτρα» τους τον ίδιο αριθμό αβγών ο καθένας. Η μάχη ξεκινά στην εξέδρα, όπου κάθονται αντικριστά δύο αβγομάχοι. Οποιος μείνει τελευταίος με ένα αβγό είναι νικητής. Το έθιμο έλκει την καταγωγή του από τις πατρίδες του ποντιακού ελληνισμού.

 

Θεσπρωτία: Στο Γιρομέρι Φιλιατών, τη Δευτέρα του Πάσχα, μετά τη θεία λειτουργία στο νεκροταφείο, κάτοικοι και συγγενείς νεκρών πηγαίνουν με οργανοπαίχτες πάνω από τους τάφους. Οι συγγενείς του νεκρού παραγγέλνουν το αγαπημένο τραγούδι του όσο ήταν στη ζωή, να ακουστεί πάνω από τον τάφο του.

ΚΕΡΚΥΡΑ-Μπότηδες: Τα πήλινα κανάτια που διώχνουν την κακοτυχία

Στις 11 το πρωί, με το σήμα της πρώτης Ανάστασης, όταν ακούγεται το «Ανάστα ο Θεός…», οι καμπάνες όλων των εκκλησιών χτυπούν χαρμόσυνα και οι κάτοικοι από τα μπαλκόνια ή τα παράθυρά τους ρίχνουν τους μπότηδες για να απομακρυνθεί η κακοτυχία.

Πρόκειται για πήλινα κανάτια, γεμάτα νερό, με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι, δεμένα με κόκκινες κορδέλες. Το έθιμο έχει ρίζες στην ενετική κατοχή του νησιού. Οι Βενετοί καθολικοί έσπαγαν τις παλιές στάμνες την Πρωτοχρονιά ως «φόρο» στον νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπιτικό τους. Οι ορθόδοξοι Κερκυραίοι υιοθέτησαν το έθιμο και το μετέφεραν χρονικά στο Πάσχα, που οι Ενετοί τούς επέτρεπαν να γιορτάζουν μόνο το μεσημέρι.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πάσχα: Η μεγαλύτερη γιορτή του Χριστιανισμού - Τι γιορτάζουμε σήμερα